اولین جرقه‌های توجه خاص کشورها و دولت‌های جهان به فناوری نانو سال ۱۹۸۹(۱۳۶۸) زده شد و تا پیش از آن، فقط در برخی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی به صورت پراکنده، تحقیقاتی در زمینه فناوری نانو انجام می‌شد.
با شناخته شدن تدریجی اهمیت و بزرگی این فناوری و نقشی که در آینده فنی و اقتصادی دنیا دارد، کشورهای بزرگ و پیشرفته برای بهره‌گیری از فرصت این فناوری برای بیشتر کردن فاصله خود با دنیا، وارد میدان مسابقه شدند.
فناوری نانو
دنیای نانو، دنیای اتم‌ها و مولکول‌هاست و فناوری نانو، به عنوان توانمندی تولید مواد، ابزار و سیستم‌های جدید در سطح مولکولی و اتمی (۱ تا ۱۰۰ نانومتر) تعریف شده و به دنبال این است که با استفاده از خواص جدیدی که در مقیاس نانو ظاهر می‌شوند، محصولات جدیدی بسازد.
فناوری نانو موج چهارم انقلاب صنعتی و پدیده‌ای عظیم است که به تمامی گرایش‌های علمی راه یافته و از فناوری های نوینی است که با سرعت هرچه تمام تر در حال توسعه می‌باشد.
نانو در ایران
ایران برای دستیابی به دانش نانو، این فناوری را متفاوت از علوم و فنون نوظهوری که معمولا با یک فاصله زمانی دهها ساله وارد کشور شده بودند، پیگیری کرد.
اول اسفند ۱۳۷۹، مرحوم دکتر ابتکار، مشاور رئیس جمهوری وقت، در نامه‌ای به رئیس جمهوری، مطرح شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو را اطلاع داد و خواستار بررسی این موضوع شد که نتیجه آن تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در شانزدهم شهریور سال ۸۲ به ریاست معاون رئیس جمهوری و عضویت وزارت‌خانه‌های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت درمان وآموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، علوم تحقیقات وفناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، رئیس دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان شد.
با تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، تلاش‌های کارشناسی برای تدوین سند بلندمدت توسعه فناوری نانو آغاز شد و در مرداد ۱۳۸۴ این تلاش ها با تصویب سند اول از سوی هیئت دولت به نتیجه رسید که دهم مردادماه امسال این سند ابلاغ شد.
طبق سند ۱۰ ساله اول راهبرد آینده، ایران باید تا سال ۱۳۹۳، به رتبه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست می یافت و مسیر توسعه باید به گونه‌ای پیش می رفت که توسعه فناوری نانو موجب تولید ثروت و ارتقای کیفیت زندگی مردم شود.
مطابق سند راهبردی توسعه فناوری نانو، ایران باید تا سال ۱۳۹۳ در هر سه شاخص علم، فناوری و بازار، به جایگاه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست پیدا می کرد؛ با رصد جایگاه ایران در این شاخص‌ها مشخص شده بود که کشورمان به لحاظ تولید علم در سال ۲۰۰۰میلادی (سال ۷۹)، با ۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه ۶۰ دنیا قرار دارد و در منطقه نیز پنج کشور ترکیه، مصر، عربستان، ازبکستان و ارمنستان جلوتر از ایران بودند.
از ابتدای سال ۸۴ ، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با اجرای برنامه حمایت‌های تشویقی، محققان دانشگاه‌های کشور را به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه فناوری نانو سوق داد و انتشار مقالات ایران، روندی صعودی به خود گرفت، به طوری که در سال ۸۷ ایران با انتشار ۸۱۳ مقاله و توانست رتبه ۱۹ دنیا را کسب کند.
در پایان اوت ۲۰۰۹ (شهریور ۱۳۸۸)، محققان کشورمان توانستند با تولید مقالات علمی، شش سال پیش از پایان سند راهبردی اول، به جایگاه پانزدهم دنیا دست یابند و در شاخص تولید علم به هدف سند برسند.
همچنین در زمینه توسعه فناوری نانو در کشور که با دو شاخص تعداد پتنت‌ها و تعداد شرکت‌های مستقر در مراکز رشد، اندازه‌گیری می‌شود، ایران در سال ۲۰۰۷مجموعا ۵ پتنت نانو بر اساس اختراعات ثبت شده در دفاتر معتبر ثبت پتنت داشت که ۴ مورد آن در دفتر ثبت اختراع اروپا به ثبت رسیده بود و در رتبه بیست و دوم این دفتر قرار داشت. در سال ۲۰۰۸ میلادی، تنها ۴ اختراع مرتبط با فناوری نانو از ایران ثبت شد که ۳ مورد آنها مربوط به دفتر ثبت پتنت اروپا است، با این آمار، ایران در سال ۲۰۰۸ در رده بیست و هفتم در دفتر ثبت پتنت اروپا قرار داشت، اما در این سال ها علاوه بر تولید علم و دستیابی پیش از موعد به این شاخص در سند اول راهبردی فناوری نانو، توانست در توسعه این فناوری در کشور هم با تولید محصولات نانویی گام های بسیار بزرگی بردارد، به گونه ای که هم اکنون در کشور شاهد فعالیت بیش از ۱۶۰ شرکت فناور در حوزه نانو و تولید ۳۲۰ محصول مبتنی بر این فناوری و صدور برخی از این محصولات به کشورهای مطرح در حوزه فناوری نانو هستیم.
مطابق سند راهبردی اول، هدف از توسعه فناوری نانو، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم است، بنابراین تلاش برای دستیابی به اهداف سند راهبردی در شاخص‌های فناوری و بازار ادامه دارد و در این راستا، برنامه های حمایتی متنوعی برای کمک به تبدیل یافته‌های پژوهشی به محصول و حمایت از نوآوران، در کارگروه‌های مختلف ستاد در حال اجراست.
چندی پیش، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در چهارمین مجمع اقتصاد نانو در ایران با اشاره به این که ایران در فناوری نانو، از مرحله جهش علمی به مرحله جهش اقتصادی وارد شده است، افزود: برنامه های ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در جهت توسعه و کسب بازار این فناوری در داخل و خارج از کشور در حال اجرا است.
در همین پیوند، دکتر سعید سرکار دبیر ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری روز دوشنبه در خصوص روند رشد این فناوری در کشور به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در ابتدا که سند ۱۰ساله اول راهبرد نانو نوشته شد، تمام حلقه های زنجیره ارزش اعم از ترویج، توسعه منابع انسانی، توسعه علمی و فناوری، رسوخ فناوری نانو در صنعت، صنعتی سازی نانو و در نهایت تجاری سازی در آن دیده شد.
وی با اشاره به این که در جریان صنعتی سازی و بازار فناوری های جدید، زیرساخت هایی لازم است که براساس آن وقتی علم به فناوری و فناوری به محصول تبدیل شود، این جریان با بن بست مواجه نشود، افزود: ما در ستاد نانو، در سند ۱۰ ساله اول توسعه این فناوری، به ایجاد زیرساخت های مورد نیاز پرداخته ایم تا مسیر را هموار کنیم، تمرکز اصلی بر توسعه منابع انسانی و توسعه علم و فناوری بوده است.
*** از انتشار سالی ۱۰مقاله تا انتشار روزی ۱۷ مقاله در حوزه نانو
سرکار بیان کرد: اگر روال رشد این فناوری را در کشور مشاهده کنید، زمانی که نانو در سال ۲۰۰۰-۲۰۰۱ میلادی در ایران مطرح شد، شاید کمتر از ۱۰ نفر اساتید دانشگاهی ما با این فناوری آشنا بودند و سالانه فقط ۱۰ مقاله معتبر بین المللی از ایران در این حوزه بود، اما الان در کشور حدود ۳۰ هزار نیروی متخصص در حوزه فناوری نانو داریم.
وی با اشاره به ضرورت وجود نیروی انسانی متخصص برای توسعه علم، فناوری و محصولات نانو، گفت: خوشبختانه دانشگاه های ما دراین زمینه خوب فعال شده اند و فعالیت گسترده ای انجام داده اند، به هر حال به دنبال تربیت نیروی متخصص، توسعه علمی کشور را به همراه داریم.
سرکار یادآور شد: ما نمی توانیم بدون بنیه علمی خوب در عرصه فناوری و نوآوری، حرفی برای گفتن داشته باشیم و نهایت امر این می شود که باید تکنولوژی را از خارج وارد و اقدام به نسخه برداری کنیم و در این خصوص کار بدیع و نو نخواهیم داشت.
دبیر ستاد توسعه نانو افزود: خوشبختانه با نیروی انسانی متخصصی که در این حوزه تربیت شد، توانستیم رتبه پنجاه و هفتم مربوط به سال ۲۰۰۱ را با انتشار ۱۰مقاله بین المللی در سال، به رتبه هفتم دنیا در سال ۲۰۱۵ با انتشار روزی بیش از ۱۷ مقاله، ارتقا دهیم.
وی یادآور شد: ایران در حوزه فناوری نانو در سال های نخست، رشد سالانه بیش از صد درصد در توسعه علمی داشته است و جهش علمی بسیار خوبی در زمینه توسعه علمی وفناوری حوزه نانو اتفاق افتاد که امسال نیز با پشت سر گذاشتن ژاپن توانستیم رتبه ششم دنیا را در این حوزه کسب کنیم.
رشد ۲۰ برابری در اقتصاد نانو
سرکار گفت: اجرای سند ۱۰ ساله دوم توسعه فناوری نانو که سال گذشته آغاز شد، بیشتر بر توسعه تولید محصولات مبتنی بر نانو، توسعه بازار و رشد بسیار جهشی در بحث اقتصاد مبتنی برفناوری نانو تمرکز دارد، سال ۹۱ حجم اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو یا بازار محصولات نانو حدود ۱۶۰ میلیارد ریال بود ولی سال ۹۴به سه هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال رسید، یعنی ظرف چهار سال، اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو که تمام آن نیز برپایه فناوری بومی و توسعه یافته در داخل کشور خودمان است، ۲۰ برابر رشد کرد و این یک جهش اقتصادی است.
تولید ۱۳۰ قلم تجهیزات حوزه نانو در کشور
سرکار ادامه داد: خوشبختانه در حال حاضر تجهیزات پیشرفته در حوزه نانو برپایه توانمندی های داخلی تولید می شود و بیشتر دانشگاه ها و پژوهشگاه ها از این تولیدات استفاده می کنند.
وی گفت: شرایط پسابرجام نیز وضعیت مطلوبی را برای ورود محصولات نانویی کشور به بازارهای جهانی فراهم کرده است، به طوری که پس از برجام توانسته ایم محصولاتی را به کره جنوبی، استرالیا و چین صادر کنیم.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی
